Verteld door Martien van Dooren op de site van het Brabants Historisch Informatie Centrum.

In de twintiger jaren vestigden zich de twee broers Manders, bijgenaamd “de Proppen”. Beiden waren vrijgezel, ze woonden in De Pandelaar in Gemert. Ze stonden te boek als fietsenhandelaar, maar dat was slechts om hun hoofdbron van inkomsten te verbloemen, namelijk smokkel, inbraak en diefstal. Het waren beruchte lieden die in de hele omgeving indruk maakten.

In de nacht van zondag op maandag was er in de levensmiddelenwinkel van Corstens ingebroken. Op maandagmorgen was een van de Proppen de eerste klant, om te zien wat hij nog “vergeten” was. Voor het gemeentebestuur van Wanroij hadden ze de klus aangenomen om in de herfst de sloten te vegen, waarvoor ze enige werklozen hadden aangetrokken. Na afloop vroegen ze om een bewijs dat het werk naar behoren uitgevoerd was. Dat bewijs diende als dekking voor hun werkelijke bezigheden. Voor dezelfde moeite haalden ze de fuiken van anderen leeg.

Op zekere dag hadden ze enige werklozen verzameld voor een interessante klus. Die mensen werd een royale vergoeding beloofd voor het over de grens smokkelen van goederen. Ze zouden worden uitbetaald bij aflevering van de smokkelwaren aan het opgegeven adres. Zulke dragers werden in het vakjargon “pummelaars” genoemd. Op de dag van overtocht zou een van de Proppen voorgaan om te zien of de weg veilig was.

Het was een uitstekende, donkere nacht voor de pummelaars. Maar bij het passeren van de grens dook er plotseling van achter een struik een man op met een uniformjas van de douane die “Halt! Douane!” riep. De pummelaars gooiden zo snel mogelijk hun pummel op de grond en verdwenen in het donker. Omdat ze de smokkelwaren niet op het juiste adres hadden afgeleverd, werden ze niet betaald. Het spel was uitstekend door de gebroeders opgezet…

De Proppen waren veel geziene gasten bij de rechtbank. Als een van hen weer eens voor moest komen, zat de publieke tribune vol belangstellenden uit Gemert. Op zo’n zittingsdag werd de beklaagde gevraagd wat hij op de aanklacht te zeggen had. Doch de Prop deed geen mond open. De vraag werd herhaald, weer geen antwoord. Daarna vroeg de aanklager of hij zijn mond niet open kon doen, waarop de Prop zijn mond wagenwijd open deed, maar hij sprak geen woord. En een andere keer antwoordde de Prop: “Och rechter, de mensen zeggen zo veel. Gij moet niet alles geloven. Ze zeggen ook wel dat gij uw eigen ophoudt met de vrouw van de dokter”. Dat gerucht was in heel Roermond en omstreken een publiek geheim. Daverend gelach en grote hilariteit op de tribune.

De meest geruchtmakende stunt speelde zich in Nuenen af. In die tijd waren de boterfabrieken in opkomst. Meestal was er op vrijdag veel geld aanwezig om de boeren uit te betalen. Op een nacht stond een der Proppen bij de boterfabriek met twee fietsen en werd daar door twee veldwachters aangesproken. “Zo man, bij deze ben jij gearresteerd en ga je mee naar het bureau.” “Ik zou niet weten waarom”, zei de Prop. “Jouw broer hebben we al in den bak zitten voor inbraak in de boterfabriek.” “Wat”, zei de Prop, “die lelijke vlegel! Tegen mij zei hij, hou mijn fiets even vast, ik moet schijten, en nu gaat die vlegel inbreken.”

Het kon niet uitblijven dat De Proppen regelmatig achter de tralies verdwenen. Op een dag moest één van De Proppen drie maanden uitzitten in Den Bosch. Hij werd thuis door de veldwachter opgehaald en per tram naar Den Bosch gebracht. Net Veghel door zei De Prop: “Zeg veldwachter, als wij nu eens in Heeswijk-Dinther uitstappen, dan trakteer ik op een borrel en gaan wij met de volgende tram verder. Gezien het traktement van een veldwachter toch al niet te groot was had hij daar wel oren naar. De Prop had enige keren getrakteerd en met de volgende tram ging het stel richting de nor. Alles verliep heel gemoedelijk.

Uiteindelijk hebben ze een groot deel van hun leven achter de tralies doorgebracht.

Verteld door Rien Wols van het Brabants Historisch Informatie Centrum.

Tijdens de Tweede Wereldoorlog zijn er boven Nederland zo’n 6.000 militaire vliegtuigen neergestort. Ruim 1.000 daarvan zijn er in Noord-Brabant terecht gekomen. Dan gaat het zowel om geallieerde (Britse, Amerikaanse en Canadese vliegtuigen met bemanningen die uit nog veel meer nationaliteiten bestonden) als Duitse vliegtuigen.
Wij gaan proberen de verhalen achter al deze crashes te achterhalen met behulp van iedereen die ofwel zélf nog herinneringen heeft of de verhalen gehoord heeft van eerdere generaties. Soms is er al veel bekend, soms wat minder.

Op 1 augustus 1942 stortte om 02.25 uur een Vickers Wellington IC bommenwerper neer van het 16 OUT. Het was een van de 29 vliegtuigen die die nacht verloren gingen bij een bombardementsvlucht op Düsseldorf. Het vliegtuig werd neergeschoten door een Duitse nachtjager en kwam neer op de Vossenberg in Elsendorp. De volledige bemanning kwam om: piloot F/S E.G. Robertson; Sgt. H.L. Cox; F/S L.G. Harvie; Sgt. D.H. Kurtz en Sgt. Hueston. Deze laatste werd na de oorlog herbegraven op de Canadese erebegraafplaats in Groesbeek, de anderen liggen op de militaire begraafplaats in Woensel

Op 27 augustus 1942, om 23.23 uur, stortte er opnieuw een Vickers Wellington III neer. Dit toestel was van het 156 Squadron, op weg naar Kassel. Ook van dit vliegtuig kwam de voltallige bemanning om het leven: piloot P/O J.W. Longhurst; F/S J.W. Stuart; P/O M. Millidge; P/O R.W. Byers en Sgt. A. Blogg liggen begraven in Woensel.

Op 11 september 1942 was het opnieuw raak: een Duitse nachtjager schoot een Vickers Wellington IC van het 20 OTU (Operational Training Unit)neer. Dit keer was het doel Düsseldorf geweest. Ook de bemanning van dit toestel overleefde het niet: piloot Sgt C.A. Sherman; Sgt. E.T. Briggs; Sgt. E. Milton; Sgt. A. Hocholas en F.W. Gennette werden in Woensel begraven. Gennette en Sherman werden na de oorlog overgebracht naar de Canadese begraafplaats in Groesbeek. Een ander toestel van deze aanvalsgolf stortte die nacht in Uden neer.

Op 23 juni 1943 crashte om 01.59 uur een Duitse Messerschmitt Bf 110G-4 van het 3./NJG 1. De piloot was Hptm M. Meurer.

Een maand later, op 26 juli 1943 werd om 00.46 uur bij het buitengoed Cleefswit een geallieerde bommenwerper van het type Lancaster III neergeschoten door Duitse nachtjagers. Dit toestel was van het 103 Squadron en werd gevlogen door S/Ldr G.R. Carpenter.

Het Lagebericht van de bevelhebber der Wehrmacht in Nederland meldt onder de Abwehrerfolge van deze week dat er twee leden van de bemanning dood gevonden zijn en dat één bemanningslid gevangen is genomen. Over het lot van de anderen zijn er geen mededelingen.

Maar inmiddels weten we dankzij Ruud Wildekamp, Bernard Ploegmakers en Ad Otten meer. In Gemerts Heem 54 (2012), nr. 2, p.23-28 doen ze verslag van hun onderzoek naar de “Crash Elsendorp 26 juli 1943”. De Duitse piloot die de Lancaster met zijn Me 110-G neerhaalde was Majoor Werner Streib van NJG1. De Lancaster was onderweg naar Essen. De bommen die het aangeschoten toestel nog loste, richtten hier en daar flinke schade aan en ook bij de uiteindelijke crash explodeerde een deel van de bomlading, met grote schade als gevolg.

Vijf van de acht bemanningsleden kwamen om. De lijken van boordschutter Sgt James Henry Thornton (21) en boordwerktuigkundige Sgt Kenneth Charles Tate (26) werden gevonden vlakbij de krater die het exploderende toestel had geslagen. De overblijfselen van navigator P/O John Albert Basil Cooper (een Australiër) (21) en boordschutter Sgt George Harry Newbolt (21) werden de volgende dag gevonden, de laatste op kilometers van de crashplaats. Pas drie dagen later, op 29 juli, ontdekte men het lijk van de tweede piloot, F/Sgt Kenneth Archer (23) in een roggeveld, zo’n 100 meter van het wrak verwijderd. In de buurt lag ook een nog niet ontplofte bom. Die werd pas op 5 augustus tot ontploffing gebracht. Tot die tijd werd de nabijgelegen boerderij ontruimd.

Vier van de omgekomen bemanningsleden zijn begraven op de militaire begraafplaats te Woensel, in graf EE 83 (Archer), EE 84 (Tate), EE 91 (Cooper) en EE 93 (Thornton). Newbolt ligt begraven op het Nijmeegse oorlogskerkhof Jonkerbos, graf 15 H 5.

Uiteindelijk waren er drie overlevenden: piloot Sq/L Carpenter, bommenrichter Sgt J.M.I. Bucklitsch en radiotelegrafist Sgt Jimmy L. Brazil. Bucklitsch vond onderdak bij de familie Bontrup in Oploo, maar koos zelf voor krijgsgevangenschap. Ook Carpenter en Brazil vonden onderdak en werden verder geholpen door de ondergrondse. In Brussel werden ze echter verraden en gevangen genomen. Via Parijs en de Gestapo-gevangenis in Fresnes kwamen ze uiteindelijk in het krijgsgevangenenkamp Stalag IV B terecht.

Ook in Lieshout, Nistelrode en Oisterwijk werden die nacht geallieerde bommenwerpers neergeschoten.

Op 25 september 1944 ten slotte, crashte om 16.00 een Spitfire IX van het 412 Squadron op 2 kilometer ten noordoosten van Elsendorp. De piloot van dit toestel was F/O H.W. McLeod.

Veel meer weten we niet van deze vliegtuigcrashes. Hebben andere bemanningsleden het overleefd? En zo ja, wat is er dan vervolgens met hen gebeurd? Zijn er aan de grond slachtoffers gevallen of gebouwen beschadigd? Waar precies zijn ze neergekomen? We hopen dat er in Elsendorp nog mensen zijn die hier meer van weten!

De man die deze naam draagt, heette niet vanaf zijn geboorte zo. Als Dionysius wordt hij ergens begin 3^de eeuw met nog een paar missionarissen door de paus naar Gallië gestuurd. Volgens de legende was Dionysius de eerste bisschop van Parijs, dat in die tijd nog Lutetia heette. Hij zou daar de eerste houten kerk gebouwd hebben op het eiland waar nu de Notre Dame ligt. De lokale, heidense bevolking was niet erg ingenomen met Dionysius: samen met twee van zijn volgelingen stierf hij de marteldood. Omstreeks het jaar 250 werd hij onthoofd op de heuvel Montmartre. Om meer dan een reden was Dionysius daar niet erg blij mee en met verwijtende blikken naar zijn beulen nam hij zijn hoofd op en kuierde naar het huidige Saint Denis. Dionysius wilde uitsluitend daar begraven worden. Al vrij snel daarna werd hij heilig verklaard en sindsdien wordt hij steeds afgebeeld als de bisschop die zijn hoofd (inclusief zijn mijter) niet op zijn schouders draagt, maar in zijn handen voor de borst. St.-Dionysius kreeg als vaste (katholieke) feestdag 9 oktober.

Maar wat doet deze bijzondere heilige op het Ridderplein in Gemert?

In het jaar 1683 werd de kerk van St.-Jan’s Onthoofding in Gemert opnieuw ingewijd. Door de ontheiliging met de bezetting en inbeslagname van de kerk door de Staten-Generaal, was dat nodig geworden. Toevallig vond de herinwijding plaats op 9 oktober, de naamdag van St.-Dionysius. Vanuit de traditie was de ker(k)mis altijd de verjaardag van de kerkwijding. Daarmee werd de heilige als vanzelfsprekend de patroon van Gemert-kermis. Meer dan 200 jaar werd de kermis in Gemert gevierd op of omstreeks 9 oktober.

De beeltenis van Dionysius werd al heel snel in de volksmond (ook buiten Gemert) met de bijnaam ‘de heilige losbol’ aangeduid. Opvallend is wel dat in het interieur van de kerk van St.-Jan’s Onthoofding nergens een beeld van Dionysius is te vinden. Zijn bijnaam is misschien te profaan om zijn beeltenis in de kerk te plaatsen.

De Heilige Losbol, of toch in ieder geval de naam, leidde tot heftige discussies tussen laten we ze voor- en tegenstanders noemen. Sommigen interpreteerden de naam als een soort geruststelling: ‘we kunnen met de kermis gerust nog een borreltje pakken, de heilige losbol is onze patroon’. Terwijl er ook mensen waren die juist waarschuwden: ‘kijk uit en pas goed op met Gemert-kermis, want met zo’n patroonheilige, kan het niet anders dan verkeerd lopen’. Tot de laatste groep behoorden in ieder geval achtereenvolgende pastoors, die vanwege het stevig drankgebruik tijdens de kermis alles in het werk stelden om de kermis af te schaffen en daarmee het drankgebruik in te perken. Tot op heden nog altijd zonder al te veel succes overigens.

Hoe het ook zij, de Heilige Losbol staat in vol ornaat, met zijn ‘mijterhoofd’ in zijn rechter- en een wijnkelk in zijn linkerhand op het Ridderplein. Is het ironie, dat uitgerekend hij op het plein staat dat door de jaren steeds meer gekenmerkt werd door horeca-ondernemingen?